Hawaiʻi
- No ka mokupuni ʻo Hawaiʻi, hele iā Hawaiʻi (mokupuni).
ʻO Hawaiʻi (ʻŌlelo Pelekania: Hawaii, pukī.: Havaí, Havai, sepa.: Hawái) — ke one hānau o ka poʻe Hawaiʻi. He mokuʻāina ʻo ia o ʻAmelika Hui Pū ʻia, a he pae moku ʻo ia ma ka waena o ka Moana Pākīpika. Aia ʻo ia ma ke komohana hema o ʻAmelika Hui, ka hikina hema o Iāpana, a me ka hikina ʻākau o ʻAukekulelia. Ma ka lā 21 ʻAukake 1959 i lilo ai ʻo Hawaiʻi i mokuʻāina o ʻAmelika Hui Pū ʻia. ʻO ia ka mokuʻāina hope loa a me ka mokuʻāina kanalima. Ma Oʻahu ʻo Honolulu, ko Hawaiʻi kapikala. 1,211,537 poʻe a Hawaiʻi mai ka helu kanaka inā o ʻAmelika Hui o 2000.

ʻEwalu moku ʻano nui o Hawaiʻi. Mai ke komohana ʻākau loa ā hiki i ka hikina hema loa, ʻo Niʻihau, Kauaʻi, Oʻahu, Molokaʻi, Lānaʻi, Kahoʻolawe, Maui, a me Hawaiʻi ko lākou mau inoa. Aia lākou ma ka hikina hema o ka pae moku Hawaiʻi. ʻO ka mokupuni o Hawaiʻi ka nui loa. ʻO Ua Mau ke Ea o ka ʻĀina i ka Pono kā Hawaiʻi mākia. Wahi ua kekahi mau moʻolelo a me kekahi moʻokūʻauhau aliʻi, hoʻokele maila ka poʻe kahiko mai Kahiki, Nuʻuhiwa, a Kāmoa paha i kekahi mau makahiki nui i hala. ʻO ka ʻōlelo Hawaiʻi ka ʻōlelo maoli o nā poʻe Hawaiʻi, akā, ʻo ka ʻōlelo Pelekane kekahi ʻōlelo kūhelu o Hawaiʻi.
Hōʻike honua Edit
Wahi, waihona ʻāina, a me huli honua Edit
Aia ka pae moku Hawaiʻi ma kahi o 3,200 klm (1,988 mil) mai ko ʻAmelika ʻĀkau komohana hema. ʻO Hawaiʻi ka mokuʻāina hema loa a me ka mokuʻāina komohana lua ma hope ʻo ʻĀlaka. ʻO lāua pū wale nō nā mokuʻāina ma waho o ka ʻāina haole.
ʻO Hawaiʻi ka mokuʻāina wale nō me:
- ka hoʻoulu ʻana o ke kope
- ko ka moana puni piha ʻia ʻana
- kekahi hale aliʻi
- kona mau palena ma waho o ka ʻāinapuniʻole ʻo ʻAmelika ʻĀkau
ʻO Mauna Kea ka mauna lōʻihi loa o Hawaiʻi. 13,796 kp (4,205 m) āna; inā hoʻopapā hohonu ʻia ʻo Mauna Kea mai ka papakū o ka moana mai, ʻoi aʻe ka lōʻihi ona ma mua o Mauna ʻEwelaka. Inā hoʻohana ʻia kēlā lōkihi, inā 33,476 kp a Mauna Kea.
Ua hoʻokumu ʻia nā moku ʻano nui mai ka piko pele ma o he mau luapele.
Aia ma Haleakalā ka luaʻi pele ʻana aku nei ma waho o ka mokupuni o Hawaiʻi, ma ka mokupuni o Maui i ke kenekuila 1800. I ka makahiki 1790, ua luaʻi pele nui ʻo Kīlauea a ua make 5,405 mau koa a me ko lākou mau ʻohana i ko lākou hele ʻana ma laila.
Ma muli o ka hoʻokumu ʻia ʻana o nā mokupuni ma o ka luaʻi pele ʻana o nā luapele, ua hōʻea mai nā holoholona a me nā lāʻau ma o nā "W" ʻekolu (i ka ʻōlelo Pelekane): ka makani ("wind"), nā nalu ("waves"), a me nā ʻēheu ("wings"). Nui ka heluna o nā ola ʻāpaʻakuma ma Hawaiʻi ma muli o ka hoʻokaʻawele ʻia ʻana o Hawaiʻi.
Kāohi ʻia kēia mau wahi e ka ʻOihana Pāka Aupuni:
- Ala Kahakai, ma Hawaiʻi
- Haleakalā, ma Kula, Maui
- Pāka Aupuni ʻo Kīlauea, ma Hawaiʻi
- Kalaupapa, ma Molokaʻi
- Kaloko-Honokōhau, ma Kailua-Kona
- Puʻuhonua o Hōnaunau, ma Hōnaunau
- Puʻukoholā Heiau, ma Kawaihae
Nā moku ʻano nui Edit
Nā kūlanakauhale ʻano nui Edit
Ua hoʻoneʻe ʻo Kamehameha I i ko Hawaiʻi kapikala mai Lahaina iā Honolulu no ka mea, aia ke Awa Kū Moku o Honolulu ma Honolulu i kēlā manawa. He kūlanakauhale ʻano nui kēia: ʻo Hilo, Kāneʻohe, Kailua, Pearl City, Waipahu, Kahului, Kailua-Kona, Kīhei, a me Līhuʻe.

Aniau Edit
Nā anu, mehana, a me wela haiakonu no nā kūlanakauhale Hawaiʻi[1] | ||||||||||||
Kūlanakauhale | Ian | Pep | Mal | ʻAp | Mei | Iun | Iul | ʻAuk | Kep | ʻOk | Now | Kek |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hilo | 79/64 | 79/64 | 79/65 | 79/66 | 81/67 | 82/68 | 82/69 | 83/69 | 83/69 | 83/68 | 81/67 | 80/65 |
Honolulu | 80/66 | 81/65 | 82/67 | 83/68 | 85/70 | 87/72 | 88/74 | 89/75 | 89/74 | 87/73 | 84/71 | 82/68 |
Kahului | 80/63 | 81/63 | 82/65 | 82/66 | 84/67 | 86/69 | 87/71 | 88/71 | 88/70 | 87/69 | 84/68 | 82/65 |
Līhuʻe | 78/65 | 78/66 | 78/67 | 79/69 | 81/70 | 83/73 | 84/74 | 85/74 | 85/74 | 84/73 | 81/71 | 79/68 |
Mōʻaukala Edit
Ma mua o ko Hawaiʻi hoʻokomo ʻana i ʻAmelika Hui Pū ʻia, ua like ʻo Hawaiʻi me ʻekolu mau mokuʻāina o ʻAmelika Hui Pū ʻia. He mau mokuʻāina kūʻokoʻa lākou: ka Lepupalika ʻo Welemoneka (1791), ka Lepupalika ʻo Kekeka (1845), a me ka Lepupalika ʻo Kaleponi (1846). Ua kū ke Aupuni Mōʻī ʻo Hawaiʻi mai ka makahiki 1810 i ka makahiki 1893; na kekahi mau kālepa i kahuli i ke Aupuni Mōʻī ma ka makahiki 1893. He lepupalika kūʻokoʻa ʻo Hawaiʻi mai ka makahiki 1894 i ka makahiki 1898. Ma ka makahiki 1898, ua hoʻohui ʻāina ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻia iā Hawaiʻi. Ua lilo ʻo Hawaiʻi i panalāʻau i ka makahiki 1900, a ua lilo ʻo ia i mokuʻāina i ka makahiki 1959.
Wā kahiko (800-1778) Edit
ʻO ka makahiki 300 BC ka wā mua loa paha o ko nā Polenekia hōʻea ʻana mai iā Hawaiʻi. Ua hiki mai paha lākou mai Nuʻuhiwa mai. Ma hope iho ua hōʻea mai ka poʻe mai Raiatea lāua ʻo Polapola mai. ʻO ka hōʻea ʻana mai mua loa o nā ʻEulopa ma ka makahiki 1778 e James Cook.
Hōʻea ʻana mai o nā ʻEulopa; Aupuni Mōʻī ʻo Hawaiʻi (1778-1893) Edit
I nā makahiki ma waena o 1780 a 1795, kaua nā aliʻi Hawaiʻi no ke kāohi o nā mokupuni. Ma hope o nā kaua o 1795 a me ko Kamehameha I hoʻolilo ʻana iā Kauaʻi, ua hui pū ʻia nā mokupuni Hawaiʻi ma ka noho aliʻi o Kamehameha. Na Kamehameha i hoʻokumu i ka Hale o Kamehameha, ka hale lani o ke aupuni mōʻī o Hawaiʻi, ma hope o kona hui pū ʻana o nā mokupuni.
Na Lunalilo i koho ʻia i ka noho aliʻi ma hope o kā Kamehameha V make. Ma hope o ko Lunalilo make ʻana, na Kalākaua i koho ka esāunia nā e noho aliʻi. I ka makahiki 1895, ua lilo ʻo Liliʻuokalani i mōʻī wahine ma muli o ka hala ʻana o Kalākaua.
-
Kamehameha I
Paiʻea -
Kamehameha III
Kauikeaouli -
Kamehameha IV
Alekanetero Liholiho ʻIolani -
Kamehameha V
Lota Kapuāiwa -
Kalākaua
Kawika Kalākaua
Kahuli — ka Lepupalika ʻo Hawaiʻi Edit
Ua hoʻokahuli ʻia ke Aupuni Mōʻī o Hawaiʻi e Sanford B. Dole a me nā kālepa, ʻoiai ka noho aliʻi o Liliʻuokalani. Ua hāʻawipio ʻo Liliʻuokalani ma 17 Ianuali 1893.
Mokuʻāina ʻo Hawaiʻi (1959-Kēia manawa) Edit
Ma ka lā 21 ʻAukake 1959, ua lilo ʻo Hawaiʻi i mokuʻāina kanalima o ʻAmelika Hui Pū ʻia.
Nā ʻano kānaka Edit
Nā ʻōlelo Edit
ʻElua ʻōlelo kūhelu o Hawaiʻi: ka ʻōlelo Hawaiʻi a me ka ʻōlelo Pelekane. Ua lilo ka ʻōlelo Hawaiʻi i ʻōlelo kūhelu o Hawaiʻi ma ka ʻAha ʻelele hana kumukānāwai o ka mokuʻāina o Hawaiʻi ma 1978.
Aupuni Edit
-
Josh Green Kiaʻāina (Kemokalaka)
-
Sylvia Luke Kiaʻāina Hope (Kemokalaka)
-
Brian Schatz Kenekoa (Kemokalaka)
-
Mazie Hirono Kenekoa (Kemokalaka)
-
Kaialiʻi "Kai" Kahele Lunamakaʻāinana (Kemokalaka)
-
Ed Case Lunamakaʻāinana (Kemokalaka)
-
Rick Blangiardi Meia o Honolulu (kūhaʻo)
-
Michael Victorino Meia o Maui (Kemokalaka)
Kūmole Edit
Loulou kūwaho Edit
- Ka ʻōnaehana pūnaewele kūhelu o Hawaiʻi (ʻōlelo Pelekane)