Hawaiʻi

one hānau o ka poʻe Hawaiʻi
(Kia hou mai Hawai‘i)
No ka mokupuni ʻo Hawaiʻi, hele iā Hawaiʻi (mokupuni).

ʻO Hawaiʻi (ʻŌlelo Pelekania: Hawaii, pukī.: Havaí, Havai, sepa.: Hawái) — ke one hānau o ka poʻe Hawaiʻi. He mokuʻāina ʻo ia o ʻAmelika Hui Pū ʻia, a he pae moku ʻo ia ma ka waena o ka Moana Pākīpika. Aia ʻo ia ma ke komohana hema o ʻAmelika Hui, ka hikina hema o Iāpana, a me ka hikina ʻākau o ʻAukekulelia. Ma ka lā 21 ʻAukake 1959 i lilo ai ʻo Hawaiʻi i mokuʻāina o ʻAmelika Hui Pū ʻia. ʻO ia ka mokuʻāina hope loa a me ka mokuʻāina kanalima. Ma Oʻahu ʻo Honolulu, ko Hawaiʻi kapikala. 1,211,537 poʻe a Hawaiʻi mai ka helu kanaka inā o ʻAmelika Hui o 2000.

ʻO kēia ka hae Hawaiʻi.

ʻEwalu moku ʻano nui o Hawaiʻi. Mai ke komohana ʻākau loa ā hiki i ka hikina hema loa, ʻo Niʻihau, Kauaʻi, Oʻahu, Molokaʻi, Lānaʻi, Kahoʻolawe, Maui, a me Hawaiʻi ko lākou mau inoa. Aia lākou ma ka hikina hema o ka pae moku Hawaiʻi. ʻO ka mokupuni o Hawaiʻi ka nui loa. ʻO Ua Mau ke Ea o ka ʻĀina i ka Pono kā Hawaiʻi mākia. Wahi ua kekahi mau moʻolelo a me kekahi moʻokūʻauhau aliʻi, hoʻokele maila ka poʻe kahiko mai Kahiki, Nuʻuhiwa, a Kāmoa paha i kekahi mau makahiki nui i hala. ʻO ka ʻōlelo Hawaiʻi ka ʻōlelo maoli o nā poʻe Hawaiʻi, akā, ʻo ka ʻōlelo Pelekane kekahi ʻōlelo kūhelu o Hawaiʻi.

Hōʻike honua Edit

Wahi, waihona ʻāina, a me huli honua Edit

Aia ka pae moku Hawaiʻi ma kahi o 3,200 klm (1,988 mil) mai ko ʻAmelika ʻĀkau komohana hema. ʻO Hawaiʻi ka mokuʻāina hema loa a me ka mokuʻāina komohana lua ma hope ʻo ʻĀlaka. ʻO lāua pū wale nō nā mokuʻāina ma waho o ka ʻāina haole.

ʻO Hawaiʻi ka mokuʻāina wale nō me:

  • ka hoʻoulu ʻana o ke kope
  • ko ka moana puni piha ʻia ʻana
  • kekahi hale aliʻi
  • kona mau palena ma waho o ka ʻāinapuniʻole ʻo ʻAmelika ʻĀkau

ʻO Mauna Kea ka mauna lōʻihi loa o Hawaiʻi. 13,796 kp (4,205 m) āna; inā hoʻopapā hohonu ʻia ʻo Mauna Kea mai ka papakū o ka moana mai, ʻoi aʻe ka lōʻihi ona ma mua o Mauna ʻEwelaka. Inā hoʻohana ʻia kēlā lōkihi, inā 33,476 kp a Mauna Kea.

Ua hoʻokumu ʻia nā moku ʻano nui mai ka piko pele ma o he mau luapele.

Aia ma Haleakalā ka luaʻi pele ʻana aku nei ma waho o ka mokupuni o Hawaiʻi, ma ka mokupuni o Maui i ke kenekuila 1800. I ka makahiki 1790, ua luaʻi pele nui ʻo Kīlauea a ua make 5,405 mau koa a me ko lākou mau ʻohana i ko lākou hele ʻana ma laila.

Ma muli o ka hoʻokumu ʻia ʻana o nā mokupuni ma o ka luaʻi pele ʻana o nā luapele, ua hōʻea mai nā holoholona a me nā lāʻau ma o nā "W" ʻekolu (i ka ʻōlelo Pelekane): ka makani ("wind"), nā nalu ("waves"), a me nā ʻēheu ("wings"). Nui ka heluna o nā ola ʻāpaʻakuma ma Hawaiʻi ma muli o ka hoʻokaʻawele ʻia ʻana o Hawaiʻi.

Kāohi ʻia kēia mau wahi e ka ʻOihana Pāka Aupuni:

Nā moku ʻano nui Edit

Nā kūlanakauhale ʻano nui Edit

 
ʻO Honolulu ke kapikala a me ke kūlanakauhale nui loa o Hawaiʻi.

Ua hoʻoneʻe ʻo Kamehameha I i ko Hawaiʻi kapikala mai LahainaHonolulu no ka mea, aia ke Awa Kū Moku o Honolulu ma Honolulu i kēlā manawa. He kūlanakauhale ʻano nui kēia: ʻo Hilo, Kāneʻohe, Kailua, Pearl City, Waipahu, Kahului, Kailua-Kona, Kīhei, a me Līhuʻe.

KīheiKahuluiMililaniWaimaluPearl CityWaipahuKāneʻoheKailuaHiloHonolulu

Aniau Edit

Nā anu, mehana, a me wela haiakonu no nā kūlanakauhale Hawaiʻi[1]
Kūlanakauhale Ian Pep Mal ʻAp Mei Iun Iul ʻAuk Kep ʻOk Now Kek
Hilo 79/64 79/64 79/65 79/66 81/67 82/68 82/69 83/69 83/69 83/68 81/67 80/65
Honolulu 80/66 81/65 82/67 83/68 85/70 87/72 88/74 89/75 89/74 87/73 84/71 82/68
Kahului 80/63 81/63 82/65 82/66 84/67 86/69 87/71 88/71 88/70 87/69 84/68 82/65
Līhuʻe 78/65 78/66 78/67 79/69 81/70 83/73 84/74 85/74 85/74 84/73 81/71 79/68

Mōʻaukala Edit

Ma mua o ko Hawaiʻi hoʻokomo ʻana i ʻAmelika Hui Pū ʻia, ua like ʻo Hawaiʻi me ʻekolu mau mokuʻāina o ʻAmelika Hui Pū ʻia. He mau mokuʻāina kūʻokoʻa lākou: ka Lepupalika ʻo Welemoneka (1791), ka Lepupalika ʻo Kekeka (1845), a me ka Lepupalika ʻo Kaleponi (1846). Ua kū ke Aupuni Mōʻī ʻo Hawaiʻi mai ka makahiki 1810 i ka makahiki 1893; na kekahi mau kālepa i kahuli i ke Aupuni Mōʻī ma ka makahiki 1893. He lepupalika kūʻokoʻa ʻo Hawaiʻi mai ka makahiki 1894 i ka makahiki 1898. Ma ka makahiki 1898, ua hoʻohui ʻāina ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻia iā Hawaiʻi. Ua lilo ʻo Hawaiʻi i panalāʻau i ka makahiki 1900, a ua lilo ʻo ia i mokuʻāina i ka makahiki 1959.

Wā kahiko (800-1778) Edit

ʻO ka makahiki 300 BC ka wā mua loa paha o ko nā Polenekia hōʻea ʻana mai iā Hawaiʻi. Ua hiki mai paha lākou mai Nuʻuhiwa mai. Ma hope iho ua hōʻea mai ka poʻe mai Raiatea lāua ʻo Polapola mai. ʻO ka hōʻea ʻana mai mua loa o nā ʻEulopa ma ka makahiki 1778 e James Cook.

Hōʻea ʻana mai o nā ʻEulopa; Aupuni Mōʻī ʻo Hawaiʻi (1778-1893) Edit

I nā makahiki ma waena o 1780 a 1795, kaua nā aliʻi Hawaiʻi no ke kāohi o nā mokupuni. Ma hope o nā kaua o 1795 a me ko Kamehameha I hoʻolilo ʻana iā Kauaʻi, ua hui pū ʻia nā mokupuni Hawaiʻi ma ka noho aliʻi o Kamehameha. Na Kamehameha i hoʻokumu i ka Hale o Kamehameha, ka hale lani o ke aupuni mōʻī o Hawaiʻi, ma hope o kona hui pū ʻana o nā mokupuni.

Na Lunalilo i koho ʻia i ka noho aliʻi ma hope o kā Kamehameha V make. Ma hope o ko Lunalilo make ʻana, na Kalākaua i koho ka esāunia nā e noho aliʻi. I ka makahiki 1895, ua lilo ʻo Liliʻuokalani i mōʻī wahine ma muli o ka hala ʻana o Kalākaua.

Kahuli — ka Lepupalika ʻo Hawaiʻi Edit

Ua hoʻokahuli ʻia ke Aupuni Mōʻī o Hawaiʻi e Sanford B. Dole a me nā kālepa, ʻoiai ka noho aliʻi o Liliʻuokalani. Ua hāʻawipio ʻo Liliʻuokalani ma 17 Ianuali 1893.

Mokuʻāina ʻo Hawaiʻi (1959-Kēia manawa) Edit

Ma ka lā 21 ʻAukake 1959, ua lilo ʻo Hawaiʻi i mokuʻāina kanalima o ʻAmelika Hui Pū ʻia.

Nā ʻano kānaka Edit

Nā ʻōlelo Edit

ʻElua ʻōlelo kūhelu o Hawaiʻi: ka ʻōlelo Hawaiʻi a me ka ʻōlelo Pelekane. Ua lilo ka ʻōlelo Hawaiʻi i ʻōlelo kūhelu o Hawaiʻi ma ka ʻAha ʻelele hana kumukānāwai o ka mokuʻāina o Hawaiʻi ma 1978.

Aupuni Edit

Kūmole Edit

  1. Hawaii Weather|Hawaii Weather Forecast|Hawaii Climate

Loulou kūwaho Edit

 
Commons
He mau pāpaho kō Wikimedia Commons e pili ana no: