Ka Hoʻāla ʻŌlelo Hawaiʻi

Ka Hoʻāla ʻŌlelo Hawaiʻi

Ka hoʻāla ʻōlelo Hawaiʻi ka hoʻāʻo ʻana e hoʻihoʻi i ka ʻōlelo Hawaiʻi i kona kūlana ma ke ʻano he ʻōlelo kamaʻāina o ka Pae ʻĀina o Hawaiʻi. Ma hope o ka emi nui ʻana o ka heluna o ka poʻe ʻōlelo Hawaiʻi ma waena o ka makahiki 1896 a me 1980, ua hoʻomaka ka hana hoʻāla me ka hoʻokumu ʻana i nā papahana kula a me nā hana hoʻolaha ʻōlelo.

Ke Kūlana O Ka ʻŌlelo

I ka makahiki 1978, ua lilo ka ʻōlelo Hawaiʻi i ʻōlelo kūhelu o ka mokuʻāina ʻo Hawaiʻi. Ma ka makahiki 2024, aia ma kahi o 3,000 haumāna e komo ana i nā kula kaiapuni Hawaiʻi, a ʻoi aku ma mua o 30 kula kūnoa e aʻo ana i ka ʻōlelo Hawaiʻi.

Nā Helu Nui

• Heluna o nā kula kaiapuni K-12: 20
• Heluna o nā Pūnana Leo: 11
• Heluna o nā haumāna kaiapuni: ~3,000

Ka Mōʻaukala

Ka Wā Mua (Pre-1896)

• 1834: Puka ka puke wehewehe ʻōlelo Hawaiʻi mua loa na Lorrin Andrews ma Lahainaluna.

• 1840: Paʻi ʻia ke kumukānāwai mua o ke Aupuni Mōʻī Hawaiʻi ma ka ʻōlelo Hawaiʻi a me ka ʻōlelo Pelekania.

• 1841: Lilo ka ʻōlelo Hawaiʻi i ʻōlelo kula aupuni.

• 1860-1890: Aia ma luna o 100 nūpepa ʻōlelo Hawaiʻi e paʻi ʻia ana. He 75% o nā Kānaka Hawaiʻi he poʻe heluhelu.

• 1864: Ma ke Kumukānāwai o 1864, ʻae ʻia ka ʻōlelo Hawaiʻi a me ka ʻōlelo Pelekania ma nā kula aupuni a me nā hale aupuni.

• 1886: Hoʻopuka ʻia ka puke aʻo ʻōlelo Hawaiʻi no nā malihini e H.R. Hitchcock.

• 1893: Hoʻokāhuli ʻia ke aupuni mōʻī Hawaiʻi.

• 1895: Ma hope o ka hoʻokahuli aupuni, hoʻolilo ʻia ka ʻōlelo Pelekania i ʻōlelo kuhikuhi nui ma nā kula.

Ka Wā Kāohi (1896-1978)

• 1896: Hoʻokau ʻia ke kānāwai HRS 298-2 e ka Repubalika o Hawaiʻi, pāpā ʻia ka ʻōlelo Hawaiʻi ma nā kula.

• 1897: Hoʻokuʻu ʻia ke Kumu Kānāwai Hoʻokahuli e kauoha ana e pono ka ʻike ʻōlelo Pelekania no ke koho pāloka.

• 1898: Hoʻopili ʻia ʻo Hawaiʻi i ʻAmelika Hui Pū ʻIa, pāpā ʻia ka ʻōlelo Hawaiʻi ma nā kula aupuni.

• 1919: ʻAe ʻia ka ʻōlelo Hawaiʻi ma nā kula kiʻekiʻe.

• 1922: Hoʻomaka ke Kulanui o Hawaiʻi e aʻo i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma ke ʻano he ʻōlelo ʻē.

• 1949: Pau ka paʻi ʻana o ka nūpepa ʻōlelo Hawaiʻi hope loa, Ka Hoku o Hawaii.

• 1950-1970: Emi loa ka heluna o nā ʻōlelo Hawaiʻi ma waho o Niʻihau.

Ka Wā Hoʻāla (1978-2024)

• 1972: Hoʻomaka ka "Ka Leo O Hawaiʻi" ma KCCN me Larry Kimura.

• 1977: Hoʻokumu ʻia ka ʻAhahui ʻŌlelo Hawaiʻi.

• 1978: Lilo ka ʻōlelo Hawaiʻi i ʻōlelo kūhelu o ka mokuʻāina ma ka ʻAha Kenekoa 1978.

• 1982: Hoʻomaka ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo e aʻo i nā papa ma ka ʻōlelo Hawaiʻi.

• 1983:
  • Hoʻokumu ʻia ka ʻAha Pūnana Leo.
  • Ma ka nīnau, ʻoi aku ma mua o 50 keiki wale nō e ʻōlelo Hawaiʻi ana.
  • Hoʻomaka ka hana e ʻimi i nā kūpuna ʻōlelo Hawaiʻi no ke aʻo ʻana.

• 1984: Wehe ʻia ka Pūnana Leo mua loa ma Kekaha, Kauaʻi.

• 1985: Wehe ʻia nā Pūnana Leo hou ma Honolulu a me Hilo.

• 1986: Hoʻopau ʻia ke kānāwai e pāpā ana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma nā kula.

• 1987:
  • Hoʻomaka ke Kula Kaiapuni ma Keaukaha, Hawaiʻi a me Waiau, Oʻahu.
  • Hoʻokumu ʻia ka Hale Kuamoʻo ma Ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo.
  • Hoʻokumu ʻia ka Komikina ʻŌlelo Hawaiʻi.

• 1990: Kau inoa ʻia ke Kānāwai ʻŌlelo ʻŌiwi ʻAmelika.

• 1994:
  • Hoʻomaka ka Leokī, ka ʻōnaehana kaʻa leka uila ʻōlelo Hawaiʻi mua.
  • 1,700 haumāna e aʻo ana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma Ke Kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa.

• 1999: Puka akula ka papa mua i aʻo ʻia mai ke kula kamaliʻi a i ke kula kiʻekiʻe ma ka ʻōlelo Hawaiʻi ma Nāwahīokalaniʻōpuʻu.

• 2002:
  • Hoʻokomo ʻia ke papa pihi ʻōlelo Hawaiʻi i loko o nā kamepiula Macintosh.

• 2003: Hoʻokumu ʻia ka Ulukau, ka waihona puke Hawaiʻi uila.

• 2004:
  • Hoʻokumu ʻia ka Hawaiʻi Wikipikia.
  • Hoʻomaka ka Ulukau e wehe i ka lehulehu.
  • ʻAe ʻia ke kekelē laeʻula mua loa no ka ʻōlelo Hawaiʻi ma Ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo.

• 2006: Hoʻomaka ka Wehewehe.org ma Ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo.

• 2013:
  • Ma kahi o 10,000 kānaka e ʻōlelo Hawaiʻi ana ma Hawaiʻi nei.
  • Hoʻokō ʻo Janice Keihanaikukauakahihuliheʻekahaunaele i ka hoʻololi ʻana i nā lula o ka mokuʻāina no ka lōʻihi o nā inoa Hawaiʻi.

• 2015:
  • Hoʻokumu ʻia ka Hawaiʻinuiākea ma Ke Kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa.
  • Hoʻokumu ʻia ʻo Kanaeokana, ka pūnaewele o nā kula Hawaiʻi.
  • Hoʻomaka ka hana no Wehewehe WikiWiki ma Ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo.

• 2018:
  • Hoʻoholo ka ʻaha hoʻokolokolo e pono e ʻae ʻia ka ʻōlelo Hawaiʻi ma ka ʻaha hoʻokolokolo ma ka hihia Kaeo.
  • Hoʻokūpā ʻo Samuel Kaleikoa Kaeo i kona kuleana e ʻōlelo Hawaiʻi ma ka ʻaha hoʻokolokolo.

• 2021:
  • Wehe ʻia ke kahua Duolingo no ka ʻōlelo Hawaiʻi.
  • Hoʻokuʻu ʻia ka polokalamu ʻAha Pūnana Leo "E Hoʻoikaika".

• 2024:
  • He 11 Pūnana Leo ma nā mokupuni ʻelima.
  • He 20 kula kaiapuni K-12 ma ka mokuʻāina.
  • Ma kahi o 3,000 haumāna e komo ana i nā kula kaiapuni.
  • Aia ma kahi o 30 kula kūnoa e aʻo ana i ka ʻōlelo Hawaiʻi.

Nā Papahana Hoʻāla

Nā Kula

• ʻAha Pūnana Leo
• Nā Kula Kaiapuni
• Nā Kula Hoʻāmana

Ke Kulanui

• Ka Haka ʻUla O Keʻelikōlani
• Hawaiʻinuiākea
• Nā papahana kekelē

Nā Kahuawai Kikohoʻe

• Ulukau
• Wehewehe
• Duolingo (wehe ʻia i ka makahiki 2021)

Nā Paʻakikī

He nui nā paʻakikī e kū nei i mua o ka hoʻāla ʻōlelo Hawaiʻi:

• Ka Loaʻa ʻAna O Nā Kumu: He manaʻo nui ka loaʻa ʻana o nā kumu i paʻa ka ʻōlelo Hawaiʻi a i hiki ke aʻo aku.

• Ke Kālā: He pilikia ka loaʻa ʻana o ke kālā no nā papahana hou a me ka mālama ʻana i nā papahana e kū nei.

• Ka Hoʻohana ʻAna Ma Waho O Ke Kula: ʻOiai e ulu ana ka ʻōlelo ma nā kula, he paʻakikī ka hoʻohana ʻana ma nā wahi ʻē aʻe o ke kaiaulu.

• Nā Kumuwaiwai: He manaʻo nui ka hoʻomohala ʻana i nā puke aʻo a me nā kumuwaiwai ʻē aʻe no nā papa like ʻole.

He ʻōmuku kēia mea. Inā hiki iā ʻoe ke ʻōlelo Hawaiʻi, e kōkua mai i ka holomua ʻana i kēia mea.